Financiën op orde deel 4: schulden en investeringen

Speerpunt in ons verkiezingsprogramma en het raadsbreed programma is gezonde financiën. Toch moet de gemeente Utrechtse Heuvelrug alweer bezuinigen en gaat de OZB fors omhoog. Dat zagen we in 2012 en 2015 ook. Is er dan niets veranderd? In een vierluik over financiën op orde gaan we daarop in.

1. Waar staan we nu en waar komen we vandaan.
2. Wat deden we er aan en wat gaan we er aan doen.
3. Het verhaal achter de cijfers.
4. Schuld en investeren: wat is wijsheid. 

Een ander speerpunt binnen financiën op orde is het schuldniveau van de gemeente. Onderstaande grafiek toont de netto schuldquote georrigeerd voor verstrekte leningen. Voordat we daar op ingaan eerst het verschil toegelicht tussen financiëren en dekken.

Fiancieren en dekken: het verschil

Als het gaat over dekking van kapitaaluitgaven, dan hebben we onmiddellijk te doen met de gemeentebegroting of met andere woorden met het gemeentelijk budget of populair gezegd met het gemeentelijk huishoudboekje. Onder kapitaaluitgaven worden verstaan die uitgaven, die niet in één keer uit de lopende inkomsten kunnen worden betaald, maar die in een aantal jaren moeten worden afgeschreven, voor zover ze althans niet bijvoorbeeld uit een tevoren gevormde reserve gedekt kunnen worden. Deze afschrijving ( = dekking) vindt plaats uit de lopende inkomsten.

Om te beoordelen of het financieel verantwoord is een bepaalde kapitaaluitgaaf (bijvoorbeeld de bouw van een nieuw i''aadhuis, de verbetering van een weg en dergelijke) te doen, zal het gemeentebestuur dus moeten nagaan of, afgezien van andere daaruit voortvloeiende exploitatielasten, het voor dekking van deze uitgaaf met de bijkomende rente jaarlijks benodigde bedrag uit de lopende inkomsten kan worden bestreden. De mogelijkheden van het opvoeren van onrendabele kapitaaluitgaven voor allerlei doeleinden worden dus, wat de draagkracht van de gemeente betreft, begrensd door de ruimte, die de begroting biedt voor de bestrijding van de daai-mede verband houdende jaarlijkse lasten.

Men kan hier natuurlijk een parallel trekken met de particulier, die een huis laat bouwen. Het belangrijkste daarbij is niet of hij zelf veel spaargeld heeft (een hypothecaire geldlening is gemakkelijk te krijgen), maar of hij de jaarlijkse aflossing en hypotheekrente van zijn salaris kan betalen.

De financiering van kapitaaluitgaven is een heel andere zaak. We hebben hier te doen met de wijze waarop in eerste instantie deze uitgaven worden betaald, de manier dus waarop de gemeente aan het geld komt om de aannemer, die het werk heeft gemaakt, zijn aanneemsom te kunnen voldoen.

Deze gelden verkrijgt de gemeente praktisch altijd uit geldleningen en grondverkopen.*

Schuldniveau Utrechtse Heuvelrug

Onderstaande grafiek toont de schuld en het gewenste niveau (= VNG norm) voor de netto schuld quote. Dit is de schuld van de gemeenten minus de verstrekte leningen.

Zoals in bovenstaande grafiek is opgenomen verwachten we komende jaren onder de norm uit te komen.

Effecten schuld

Het effect van een hoge schuld is dat de rentelasten hoger zijn. Daardoor is er minder ruimte in de exploitatie voor andere zaken. Momenteel is de rente echter laag. De rentelasten zijn daarmee ook relatief laag en daarom is de huidige tijd economisch gezien een goede tijd om te investeren. Bij een rentestijging zal wanneer bestaande leningen aflopen een toename van rentelasten plaatsvinden. Gezien de lange looptijden van leningen is dat effect er dan op de middellange termijn. Een andere risico is de mate waarin je de schulden kan aflossen. Een van de zaken waar je dan naar moet kijken is of er voldoende bezit tegenover je schuld staat. Als we naar de balans in de jaarrekening 2018 kijken, zien we dat tegenover de schulden veel activa (bezittingen) staan die ten gelde gemaakt kunnen (!) worden. Daarmee is het risico beperkt dat de schulden niet afgelost kunnen worden.  

Rondom schulden en investeringen spelen de volgende overwegingen:

Schuldenafbouw en exploiatie

Willen we  meer aflossen en de schulden verlagen dan moeten we:

1) Extra opbrengsten generen en/of

2) Minder uitgeven en/of

3) afzien van investeringen en/of

4) anders financiëren. 

1. Extra opbrengst genereren

Extra opbrengst kan door het verkopen van overtollig gebouwen. De verkoop van het overtollige vastgoed dient prioriteit te hebben  omdat dit een gunstig effect heeft op de schulden zonder negatieve maatschappelijke effecten. Het is wel lastig omdat je afhankelijk bent van de marktomstandigheden en bestemmingen e.d. Maar dat neemt niet weg dat dit een goede manier is om schuld te verlagen en daarom prioriteit verdiend.

2. Minder uitgeven

Een positieve exploitatieresultaat zal de schuld ook doen afnemen. Echter, gezien de tekorten van de afgelopen jaren en de uitdaging voor de begroting 2020, is het niet realistisch (of alleen met forse OZB verhogingen) een positief exploitatieresultaat te generen. Tenzij we extra bezuinigen, maar gezien de vele bezuinigingen, lijkt het ons gezien de maatschappelijke impact onverstandig om verder te bezuinigen omwille van schuldreductie. De negatieve exploitatieresultaten van afgelopen jaren hadden overigens een direct negatief impact op het schuldniveau.

3. Afzien van investeringen

Door af te zien van investeringen houd je inkomsten over die je kan inzetten voor schuldreductie. Ook hier is de ruimte beperkt, gezien de vele temporiseringen van afgelopen jaren. Tenzij je de keuze wilt maken geen nieuwbouw meer voor scholen te realiseren, de ICT niet meer te vervangen, geen enkele investering meer doet in verkeersbeleid of de gaten in de weg laat zitten.

4. Anders financieren

Een andere mogelijkheid is om gebouwen niet te kopen (en lenen) maar te huren, geen investering te doen, maar te leasen, kortom anders te financiëren. Bijv. door een andere manier van financieren (lease) van de riolering daalt de schuld de komende jaren met tientallen miljoenen. Echter deze mogelijheden zijn beperkt. Dit kan je bijv. niet doen bij de bouw van een schoolgebouw. Daarnaast brengt een andere manier van financieren ook weer andere voor- en nadelen met zich mee. Daar moet goed over nagedacht worden alvorens daartoe over te gaan, niet enkel omwille van schuldreductie.

Hoe fair is het om niet lenen

Door nu geld te lenen en in veertig jaar af te lossen laat je de baat (investering in bijv. een weg)  ten goede komen aan de huidige generatie belastingbetalers. Wanneer je eerst 40 jaar zou sparen en dan investeringen doet, profitieert de volgende generatie van wat de huidige generatie aan belasting betaald. Daarnaast is lenen met rente niet perse duurder dan 40 jaar wachten met investeren en sparen, omdat de kosten over 40 jaar hoger zullen liggen en dat veel hoger zal zijn dan de rentelast.  Je zou je dus ook af kunnen vragen hoe fair het is om geen schuld te hebben (al is geen natuurlijk wel wat anders dan boven de norm).

Hoe nu verder

We kunnen concluderen dat met name een sluitende explitatie een direct positief gevolg heeft voor de schuldpositie. Evenwel zijn de risico's door de hoge schuld beperkt. We verwachtten onder de maximale norm te komen komende jaren. Echter de jaren daarna loopt het weer licht op en er dient dus wel afgebouwd te worden. Wat de SGP betreft doen we dat gestaag maar beheersd. De risico's zijn op dit moment namelijk beperkt. Daarom geen extra OZB verhoging voor begrotingsoverschotten om de schuld te verminderen of drastisch schrappen in de investeringen, maar op zoek naar een gezond evenwicht tussen investeren en schuldenafbouw. Daarvoor is eerste prioriteit een sluitende exploitatie. Daarna komt het er vooral op aan ook naar inwoners uit te durven dragen en vol te houden dat de komende jaren veel extra investeren er niet inzit. Realistisch en matig in de ambities, alleen dan komen financiën op orde.

* Bron: Digibron